Thanh Hà
« Một vố tát tai », « một thất bại ê chề », « Châu Âu ngậm bồ hòn làm ngọt » đó là những cụm từ mà giới phân tích bình luận về chuyến đi Matxcơva vừa qua của lãnh đạo cấp cao ngoại giao châu Âu, Josep Borrell. Tổng thống Vladimir Putin đã dội một gáo nước lạnh vào nỗ lực của Liên Hiệp Châu Âu muốn hâm nóng quan hệ với Nga.
Thứ Sáu vừa qua, ông Josep Borrell đến Moscow với mục đích sưởi ấm quan hệ vốn đã nguội lạnh giữa Nga và Liên Hiệp Châu Âu từ 2014, sau khi Nga thôn tính bán đảo Crimée của Ukraina. Trong hành lý của ông Borrell có hai hồ sơ lớn, một liên quan đến Alexei Navalny, kẻ thù chính trị của tổng thống Vladimir Putin và hồ sơ thứ nhì liên quan đến khả năng hợp tác với Nga về vac-xin chống Covid-19 vừa được giới khoa học xác nhận là « có hiệu quả cao chống virus corona ». Nhưng trên cả hai lĩnh vực này, có nhiều dấu hiệu cho thấy Moscow đang ở thế thượng phong.
Trước hết điện Kremlin từ chối để đại diện ngoại giao châu Âu tiếp xúc với nhà đối lập Alexei Navalny. Hơn thế nữa, đúng vào lúc ngoại trưởng Serguei Lavrov tiếp ông Josep Borrell, thì Nga thông báo trục xuất ba nhà ngoại giao Đức, Thụy Điển và Ba Lan với lý do là họ đã tham gia cuộc tuần hành hôm 23/01/2021 tại Matxcơva và Saint Petersburg, đòi tự do cho ông Navalny. Theo giới quan sát đây là một « cú vỗ mặt », một lời cảnh cáo rất thẳng thừng của Nga đối với Liên Âu : Bruxelles chớ đem những bài học về nhân quyền ra giảng giải cho Matxcơva và Navalny là « lằn ranh đỏ » mà Nga không cho phép Liên Hiệp Châu Âu vượt qua, như ghi nhận của Benoit Vitkine, thông tín viên thường trực báo Le Monde tại Matxcơva. Đức có công cứu mạng Alexei Navalny sau vụ ông này bị đầu độc, nhưng dù được cộng đồng quốc tế ủng hộ, sinh mệnh của nhà đối lập người Nga này vẫn trong tay chủ nhân điện Kremlin.
Một dấu hiệu thứ nhì cho thấy phía Nga cứng rắn với Liên Âu hơn bao giờ hết. Trong buổi họp báo chung giữa hai ông Lavrov và Borrell kết thúc buổi làm việc hôm 06/02/2021, phía châu Âu cố gắng nêu lên những lĩnh vực cho phép Matxcơva và Bruxelles hợp tác, đáp lại, lãnh đạo ngoại giao Nga không ngần ngại lên án mọi biện pháp trừng phạt của phương Tây, gọi đấy là những « phương pháp còn tồn đọng từ thời kỳ thực dân ». Cũng ngoại trưởng Serguei Lavrov trực tiếp cho rằng Liên Âu là một đối tác « giả dối », « không đáng tin câỵ ».
Trước những ngần ấy ngón đòn của Moscow, lãnh đạo ngành ngoại giao châu Âu đành « ngậm bồ hòn làm ngọt » và tuyên bố « vẫn phải duy trì các kênh đối thoại với Nga ». Mãi tới khi đã trở lại Bruxelles, tối Chủ Nhật 07/02/2021 Josep Borrell mới ra thông cáo lấy làm tiếc là Nga đã « không nắm bắt lấy cơ hội để đối thoại một cách xây dựng hơn với Liên Âu ».
Điểm thứ ba cho thấy thất bại của nhà ngoại giao châu Âu càng thêm ê chề vì trong buổi làm việc với đồng nhiệm Nga Lavrov, ông Borrell đã khéo léo tuyên bố hy vọng « Cơ quan dược phẩm châu Âu cho phép » sử dụng vac-xin Sputnik V của Nga chống Covid-19, và nhiều thành viên trong Liên Âu kể cả Đức, « quan tâm đến việc cho sản xuất » Sptunik V ngay trên lãnh thổ của họ. Hungary là quốc gia sốt sắng nhất trong việc cho dùng thuốc tiêm chủng của Nga.
Câu hỏi kế tiếp là tại sao Nga lại mạnh tay với Liên Âu như vậy ? Giới phân tích cho rằng, điều hiển nhiên nhất là Matxcơva khai thác lá bài vac-xin để gia tăng áp lực với Liên Âu. Sau các thông báo chậm trễ trong việc giao hàng từ phía các nhà cung cấp vac-xin, từ Pfizer đến AstraZeneca, Liên Âu đang cuống cuồng tìm kiếm thuốc chích để dẹp dịch. Sputnik V của Nga có thể là một giải pháp thoát hiểm cho châu Âu. Ngoài ra còn phải tính tới « yếu tố Hoa Kỳ » như ghi nhận của giáo sư Youlia Boguslavskai đại học Saint Petersburg, được tờ Le Figaro ấn bản ngày 06/02/2021 trích dẫn. Theo chuyên gia này, điện Kremlin chọn giải pháp cứng rắn với Bruxelles đề phòng viễn cảnh với Joe Biden ở Nhà Trắng, nhiều nước trong Liên Hiệp Châu Âu về hùa với Mỹ, viện cớ vụ án Navalny để gia tăng các biện pháp trừng phạt Nga.
Có điều, một số nhà phân tích khác ở Nga cảnh báo điện Kremlin coi chừng « già néo đứt giây ».
Lãnh đạo ngoại giao Liên Âu thừa nhận chuyến công du Nga thất bại
Theo AFP, trở về từ Moscow sau chuyến công du 3 ngày, hôm qua, 07/02/2021, ông Josep Borrell lãnh đạo ngành ngoại giao Liên Hiệp Châu Âu cho biết rất lo ngại về việc chính quyền Nga từ chối đối thoại « xây dựng hơn » với Liên Âu, đồng thời kêu gọi lãnh đạo các nước trong Liên Hiệp xem xét các hệ quả, bao gồm cả khả năng trừng phạt Moscow.
Trên tài khoản twitter cá nhân, sau khi từ Matxcơva trở về, ông Borrell viết : « Chính quyền Nga đã không muốn nắm bắt cơ hội đối thoại xây dựng với Liên Âu. Thật đáng tiếc và chúng ta sẽ phải rút ra các hệ quả từ việc này (…) Các nước thành viên sẽ phải quyết định các giai đoạn tới, và đúng là trong đó có thể bao gồm cả các trừng phạt ».
Ngày 22/02 tới đây ngoại trưởng các nước thành viên Liên Âu sẽ có cuộc họp để bàn về chuyến công du Matxcơva vừa rồi của ông Josep Borrell và sẽ phải quyết định những bước tiếp, theo sau khi Nga bác bỏ thẳng thừng đề nghị của các lãnh đạo EU đòi trả tự do cho nhà đối lập Alexei Navalny, đồng thời thông báo trục xuất ba nhà ngoại giao châu Âu.
Quyết định trừng phạt sẽ chỉ được thông qua với sự nhất trí của toàn thể 27 thành viên. Lãnh đạo ngoại giao Liên Âu không thể làm gì hơn ngoài việc gợi ý, khuyến cáo. Sau chuyến công du, ông Borrell ngỏ ý « rất lo ngại về viễn ảnh tiến triển của xã hội Nga và về sự lựa chọn địa chiến lược của Nga » và nhận định : « các thông điệp mà chính quyền Nga đưa ra trong chuyến thăm này khẳng định châu Âu và Nga đã đi chệch hướng. Dường như nước Nga đang rời xa Liên Hiệp Châu Âu… ».
Cuối cùng lãnh đạo ngoại giao châu Âu kết luận : « Nếu chúng ta muốn một thế giới an toàn trong tương lai, chúng ta phải hành động ngay hôm nay, với quyết tâm và sẵn sàng chấp nhận rủi ro ».